Hoe bekender een kunstenaar is en hoe langer hij in het middelpunt van de culturele belangstelling staat, des te meer legenden weven zich om zijn leven en werk. die van generatie op generatie worden doorgegeven en daarmee nieuwe ideeën in de weg staan. Zo geldt Rembrandt als het genie van het protestantse geloof, dat hem bij het scheppen van zijn bijbelse werken alleen van de Heilige Schrift deed uitgaan. Een bepaald rampzalige rol in de beoordeling van zijn kunst speelt de overwaardering van het clair-obscur: vele kunsthistorici menen dat Rembrandt zich vooral heeft toegelegd op de ontwikkeling van deze ene schilderstijl, wat hem tijdens het scheppingsproces het thema van zijn schilderijen deed vergeten. In de meeste publikaties wordt gesteld dat hij ook in zijn beroemdste schilderij, de zogenaamd raadselachtige Nachtwacht, omwille van het clair-obscur enige schutters door middel van licht naar voren haalde,, maar andere in de schaduw van de achtergrond weergaf en daarmee de gunst van de opdrachtgevers en de Amsterdamse elite verspeelde. Maar uit vele oorkonden, egodocumenten en ook uit nauwkeurig onderzoek van zijn werken komt een heel ander beeld naar voren.

De moeilijkheid, haast onmogelijkheid een definitief beeld van Rembrandt te schetsen, is treffend beschreven door de bekende kunsthistoricus Julius Held: Vroegere generaties wezen het liefst op technische middelen... Andere hebben, al naar gelang hun persoonlijke voorkeur, de nadruk gelegd op zijn godsdienstige gezindheid, zijn menselijkheid, zijn gevoel voor de natuur, zijn subtiele psychologische inzicht. Kunsthistorici hebben terecht gewezen op de verbazende ontwikkeling van zijn kunst als een manifestatie van een weergaloos vermogen tot zelfontplooiing en van de toenemende verbreding en verdieping van zijn gevoelens en ervaringen. Eén ding is denk ik duidelijk: Rembrandts kunstenaarschap is zo rijk en complex dat het ijdel is te hopen op een formule die het volledig toegankelijk voor ons kan maken.

Het is natuurlijk niet mogelijk om in het kader van deze monografie alle aspecten van Rembrandts buitengewoon veelzijdige werk te behandelen. Daarom staat in dit boek bij de beschrijving van de afzonderlijke perioden van Rembrandts leven één thema centraal, namelijk de niet alleen in zijn tijd ongebruikelijke, maar ook nu nog fascinerende verteltrant,, die tot nog toe niet voldoende aandacht heeft gekregen en van doorslaggevend belang is voor een nieuwe, adequate waardering van Rembrandts werk.