Al te vaak hebben architectulrhistorici en critici in de 19de-eeuwse bouwkunst uitsluitend dat gezien wat het vooruitgangsgeloof bevestigt. Ze bewonderden de durf van de bruggenbouwers, rekenden de spanwijdte na van de Machine-zaal die Dutert en Contamin voor de Parijse Wereldtentoonstelling van 1889 bouwden en stelden zich voor hoe de flaneurs verrukt keken naar de laatste mode in de immense uitstalramen van de nieuwe warenhuizen. De ingenieurs stonden in hoog aanzien en op de architecten werd neergekeken. Deze laatsten hadden van de stad immers een “vreemdsoortig stijlencarnaval"’ gemaakt, zoals P. de Hauleville het in 1867 uitdrukte. Hierbij vergat men al te gemakkelijk hun kennis van bouwkunde en architectuurgeschiedenis, evenals hun inspanningen ter verfraaiing van de stad. Onophoudelijk hebben de 19de-eeuwse architecten de formele mogelijkheden van nieuwe materialen afgetast om te beantwoorden aan door veranderde zeden en gedragspatronen vereiste bouwprogramma’s en om aldus tot een architectuur te komen die niet alleen de rede, maar ook het gevoel aanspreekt.

Dit boek is geen historisch overzichtswerk — dit ware al te voorbarig, daar er nauwelijks monografieën bestaan over de belangrijkste Belgische architecten van de besproken periode. Het wil de aandacht vestigen op de rijkdom en de schoonheid van een bedreigd patrimonium dat vaak zonder enig onderscheid wordt verwoest. De talrijke afbraken wissen beetje bij beetje de herinnering aan een ambachtelijke bedrevenheid uit, waar alle beroepen toe bijdroegen (schilders, interieurvormgevers, schrijnwerkers, metaalgieters, steenhouwers...). De architecten deden niet alleen een beroep op die vaardigheden voor grote publieke, religieuze of burgerlijke projecten, maar ook, op een bescheidener schaal, voor privé-woningen. De stad werd er mooier van en dat was wat de 19de-eeuwse burgers wilden: het levensmilieu moest aangenaam zijn, maar ook de voorspoed en de ondernemingsgeest van hun klasse weerspiegelen. Hedonisme en burgerzin bevorderden samen de bouwkoorts. Elk huis kon een Gesamtkunstwerk worden. Uit de gevels bleek het meesterschap van de architect en zijn medewerkers, maar ook de hevige wedijver tussen de bouwheren. Architectuur veronderstelt creativiteit en beheersing van de techniek en dit kan alleen als alle vaklui samenwerken. In de 19de eeuw bereikte de stielkennis in de bouwkunde een zeldzaam hoog kwaliteitsniveau. Bouwen bevredigde de kunstzinnige noden van de bourgeoisie en tegelijk haar behoefte een tastbaar spoor achter te laten van haar bezigheden.