De relatie die vijf eeuwen geleden tussen Portugal en Vlaanderen tot stand is gekomen, was in vele opzichten uniek. In het door territoriale twisten en godsdienstoorlogen verscheurde Europa van de 15de en 16de eeuw groeide er tussen de twee landen immers een intense samenwerking, zowel op economisch als op cultureel vlak, die beide voordeel bracht en waarvan de heilzame nawerking tot op heden merkbaar is. Het was een namoro - een 'vrijage' - die inspirerend zou moeten zijn voor het nieuwe Europa in wording waarin kleine regio's en machtige staten, elk met behoud van hun eigen identiteit, tot een hechte en positieve samenwerking moeten komen.

Voor Portugal, dat op dat ogenblik zijn grote koloniale expansie kende, krijgt de herinnering aan die periode nog een speciale dimensie in het licht van de komende herdenking van de Grote Ontdekkingen, waarbij het uit de schaduw van Spanje wenst te treden. De Portugezen hebben in de wereldwijde kolonisatie immers een pioniersrol gespeeld, en er bovendien een Europese dimensie aan gegeven door er Italianen, Duitsers en vooral Vlamingen bij te betrekken. Portugal heeft zijn Europese partners overigens meer te bieden dan een luisterrijk verleden. Sedert het midden van de járen 1970 weet het ook op het vlak van de literatuur, de schilderkunst, de film en de muziek te boeien, vooral door de persoonlijke en enigszins eigenzinnige verzoening van een hardnekkig economisch dynamisme met een bekoorlijk archaïsme dat tot uitdrukking komt in een zin voor traditie en levenskwaliteit.

Dit alles heeft ons ertoe aangezet om, na de studies van onder andere Pierre Goemaere en Eduardo Brazao, een nieuw en ruimer overzicht te brengen van de betrekkingen tussen Portugal en de Lage Landen. In deze betrekkingen speelden de complementaire handelsbelangen uiteraard een fundamentele rol. Portugal verscheepte naast suiker en oosterse tapijten ook zout voor de haringvangst, zuidvruchten, wijnen, verfstoffen en kurk naar de Nederlanden, van waaruit het op zijn beurt textiel, metaalwaren, klokken, wapens, scheeps-tuigage, graan en een indrukwekkende hoeveelheid tapijten, schilderijen, prenten en boeken importeerde. Die handel werd in beide richtingen met een vrij moderne commerciële techniek gecontroleerd door grote en kleine kooplieden, ambitieus en machtig, georganiseerd in een Portugese natie te Brugge en te Antwerpen, en in een Vlaamse natie te Lissabon.

De handelscontacten werkten al snel een emigratie van Vlamingen in de hand: zij hielpen de Azoren koloniseren, gingen suiker planten op Madeira, en stootten zelfs door tot in Brazilië en de Portugese factorijen in Indië en Zuidoost-Azië. Meer nog dan om hun zakentalent en landbouwervaring werden zij in Portugal gewaardeerd om hun vakmanschap als schilder, beeldhouwer, miniaturist, tegelbakker of musicus. Het zal niemand verwonderen dat de Vlaamse kunst duidelijke sporen heeft nagelaten in de Portugese schilderkunst en architectuur.

Ook de Nederlanden hadden baat bij de opening van een bredere wereld. Zij legden zich toe op de studie van de Portugese scheepvaarttechniek en maakten kennis met de mentaliteit en het geestesleven van de Portugezen. Zo werden in onze gebieden Portugese kaarten, ontdekkingskronieken, botanische traktaten en medische recepten vertaald en gedrukt. In Antwerpen en Leuven [...]